Бүгін Әлкей Марғұланның туған күні

ХХ ғасырдағы қазақ ғылымының шамшырағы, қазақ халқының бай рухани мұрасын зерттеп, ғылыми айналымға енгізген аса көрнекті тұлға ретінде оның еңбегі ұлт мәдениетінің мәңгілік қорына айналды.

Балалық шағы мен білім жолы

Әлкей Марғұлан 1904 жылы қазіргі Павлодар облысы, Баянауыл ауданында дүниеге келді. Оның жастайынан білімге құштарлығы, өнер мен тарихқа қызығушылығы отбасындағы рухани ортаның әсерінен қалыптасты. Алаш қозғалысының идеяларымен сусындаған жас Әлкейдің ғылым жолына бет бұруы — заңды құбылыс еді.

Ол алғаш Қызылжардағы мұғалімдер даярлайтын курста, кейін Ташкенттегі Орта Азия университетінде білім алды. Артынша Ленинградтағы Шығыстану институтында оқып, академиялық білімін тереңдетті. Бұл — оның көпқырлы ғылым саласына ден қоюының бастауы болды.

Археологиядағы ізденістері

Әлкей Марғұлан — Қазақстан археология ғылымының негізін қалаушылардың бірі. Ол Орталық Қазақстандағы ежелгі ескерткіштерді жүйелі түрде зерттеп, Беғазы-Дәндібай мәдениетін ғылыми айналымға енгізді. Бұл мәдениет — қола дәуірі мен ерте темір дәуірінің тоғысында қалыптасқан, қазақ даласындағы өркениеттің ірі дәлелі.

Ғалым басшылық еткен археологиялық экспедициялар Сарыарқа даласын, Жезқазған, Ұлытау, Атасу маңдарын шарлап, ондаған тарихи ескерткіштерді ашты. Әлкей Марғұлан ежелгі металлургия, қоныс орындары, көне қорымдар мен діни нысандардың мәдени маңызын дәлелдеп берді.

Этнография мен әдебиеттанудағы үлесі

Әлкей Марғұланның еңбегі тек археологиямен шектелмейді. Ол — қазақ халқының ауыз әдебиеті, мифологиясы, шежіресі мен дүниетанымын зерттеген бірегей ғалым. Оның «Қазақ халқының эпостық жырлары» атты еңбегі ұлттық фольклорды ғылыми тұрғыдан сараптаған терең зерттеу болып табылады.

Ол Абай шығармашылығына, Шоқан Уәлихановтың ғылыми мұрасына терең талдау жасап, олардың еңбектерін жаңа қырынан танытты. Шоқан Уәлихановтың еңбектерін жинап, бастырып шығаруда, оның ғылыми өмірбаянын жазуда Марғұланның үлесі орасан зор.

Ғалым мұрасы және ұрпаққа қалдырған өсиеті

Әлкей Марғұлан артына 300-ден астам ғылыми еңбек қалдырды. Оның ішінде монографиялар, мақалалар, экспедиция қорытындылары мен фольклорлық жинақтар бар. Ол КСРО Ғылым академиясының Қазақ филиалында ұзақ жылдар бойы жетекші қызметтер атқарды, археология саласын ұйымдастырып, жас ғалымдарды тәрбиеледі.

Ғалымның атымен Қазақстанда көше, мектеп, университеттер аталып, ғылыми орталықтар жұмыс істеуде. Әлкей Марғұлан атындағы Археология институты оның ғылыми дәстүрін жалғастырып келеді.

Әлкей Хақанұлы Марғұлан — ғылым мен руханияттың тұтас бір дәуірі. Оның өмір жолы — туған еліне адалдықтың, ғылымға деген шексіз махаббаттың үлгісі. Бүгінгі ұрпаққа ол тек ғалым емес, мәдени мұраны сақтау мен ұлтты тану жолындағы шамшырақ тұлға ретінде қымбат.

Әлкей Марғұланның туған күні — қазақ ғылымының мерейлі күні. Бұл күн — оның еңбектерін еске алып, жас ұрпақты отаншылдық пен ізденіске баулитын, рухани сабақ алатын күн.