Гүлмира Сұлтанбаева: Ғылыми капитал – мемлекеттің басты саясатына айналмақ

Мемлекет басшысының Ғылым және технологиялар жөніндегі ұлттық кеңестің отырысында сөйлеген сөзінде маңызды бес фокус аталды, деп хабарлады Elorda.info.

Әрбір фокус қоғамның күретамырының тынысын кеңейтетін жол ғылымнан ізделуінде.

Бірінші фокус: Ғылымның әлеуетін техногендік және табиғи апаттарды болжау, климаттың өзгеруіне қарсы күресу үшін барынша пайдалану. Бұл орайда, ғылыми дерекқорларына осы саладағы ең озық зерттеулер, іргелі және қолданбалы нәтижелерге мониторинг жүргізу, нәтижесінде тиімді шешу мехнизмдерін жасау қажет.

БҰҰ аясында 2026 жылы Қазақстанда Аймақтық климат саммитінде климаттың өзгеруіне қарсы күресуде қазақстандық ғалымдардың ортақ шешімдеріне, зерттеу нәижежелеріне жетуде мұндай зерттеулер мақсатты болмақ.

Екінші фокус: Ғылым экономиканың қарқынды дамуына септігін тигізуге тиіс. Еліміздегі ғылыми экономикасы дамуында бірнеше стратегияны атап өтсек. Ғылыми зерттеулер мен әзірлемелерге инвестиция (мұнай сервисі мен мұнай химиясы). Технологиялық парктер мен кластерлер құру, тұрақты даму бағытында қызметін белсендіру. Өнеркәсіптегі инновацияны ынталандыру (Қарапайым заттар туралы ғылым). Білім беру жүйесі мен ғылым кадрларын даярлауды дамыту (Тараздағы гидромелиоративтік-құрылыс институты). Ғылыми әзірлемелердің технологиялық трансфері мен коммерцияландыруын әрекеттестіру (Қазақстан экономикасын декарбонизациялау). Бастысы: инновациялық климат пен құқықтық реттеуді жақсарту (жаңартылатын энергия көздері саласында).

Үшінші фокус: Жасанды интеллектіні жедел дамыту қажет. Біздің өмірімізге батыл енген жасанды интеллект бар сферада әрекетте. Бұл салада кейбір қадамдарды жылдам қолға алу қажеттігі туып отыр. Олар: зерттеу мен білім беру саласына инвестиция. Инновациялар мен стараптарды ынталандыру. Кадрларды оқыту мен даярлау. Жасанды интеллект экожүйесін құру. Стандарттау мен құқықтық реттеу (Artificial Intelligence Act). Қоғамдық қызметте жасанды интеллект қолдану. Бұл Қазақстандағы жасанды интеллект қолданысының аясын кеңейтеді және жаңа әзірлмелер даярлауға мүмкіндік береді.

Төртінші фокус. Университет ғылымын және ғылыми инфрақұрылымды дамыту мәселелеріне баса назар аудару қажет. Мемлекет басшысы «Ғылыми зерттеуге қажетті құрал-жабдық алуға және оның инфрақұрылымын дамытуға арналған қаржы еш кедергісіз бөлінуі керек» деп мәселені орынды көтерді. Сондай-ақ, жаңартылатын инфрақұрылымның эпицентрі ретінде аталған: «Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті үшін жаңа ғимараттар, яғни кампус салынады». Университет кампусы құрылысының жаңа кезеңіне серпін береді.

Сондай-ақ елде клиникалық зерттеулер хабын құру – постпандемия кезеңіндегі елдің денсаулығын қорғау ісінде ең басты инвестиция болмақ.

Бесінші фокус: Ғылымның кадрлық әлеуетін нығайту мәселесі өте өзекті. Президенттің ғылымдағы «Адам капиталы» жайлы өркениетті пікірін толық қолдаймын. Ғылым адамы – елдегі орын алып жатқан табиға апаттармен күрестен бастап, олардың алдын алуда ақыл-ойдың кеніші, шешім мен әрекеттің энегриясы саналады.

Президенттің сөзінде ерекше бағыт аталды. Ол «индустриалды PhD» даярлау туралы. Бұл салада Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің ғалымдары бірлесе жаңа бағдарлама ұсынары сөзсіз. Қоғамның күретамырының тынысын кеңейтетін ғылым жолы осы болмақ.

Гүлмира СҰЛТАНБАЕВА,

профессор