Наурызды дұрыс тойлап жүрміз бе
Самарқанның көк тасы еритін күн – Ұлыстың Ұлы күні туралы аңыз-әфсаналар өте көп. «Наурыз мерекесін қалай тойлау керек?» деген тақырыптың да базары әлі қызып тұр. Мереке қарсаңында Elordainfo.kz тілшісі Астана қаласы маслихатының депутаты, ҚР Еңбек сіңірген қайраткері Бахаргүл Төлегеннің осы жөніндегі пікірін білді.
-Бахаргүл ханым, әуелі Наурыз мерекесінің тарихына көз жіберсек... Әу баста жыл басы қалай атап өтілетін еді?
-Наурыз – көне заманнан бері тойланып келе жатқан мереке. Оның тарихы 3 мың жылдан асады және бұл мереке Орта Азия, Иран, Кавказ, Үндістан, Балқан елдерінде кеңінен тараған. Қазақ даласында Наурыз жаңа жылдың, көктемгі жаңару мен берекенің символы ретінде тойланған.
Кеңес дәуірінде, нақтырақ айтсақ, 1926 жылы Наурызды атап өтуге тыйым салынды. Бұл мерекенің мазмұны социалистік идеологияға сәйкес келмейді деп есептелді. Дегенмен халық арасында жасырын түрде атап өту жалғаса берді.
1988 жылы ғана Наурыз Қазақстанда қайта жаңғыртылып, мемлекеттік деңгейде тойлана бастады. Ал 2009 жылы Наурыз 21-23 наурыз аралығында үш күн қатарынан ресми мереке ретінде бекітілді.
-Содан бері қандай өзгерістер болды? Наурыздың қазіргі сипаты қандай?
-Кеңес дәуіріне дейін Наурыз мейрамы ұлттық салт-дәстүрлермен қатар атап өтілетін, яғни ол тек мерекелік шара ғана емес, әлеуметтік-мәдени оқиға болды. Қазақтар бір-бірімен құшақтасып, төс қағыстырып амандасып, наурыз көже жасап, ақ дастарқан жайып, үлкендерге сәлем беріп, көрші-қолаңға қонаққа баратын.
Қазір Наурызды мемлекеттік деңгейде кеңінен атап өтуде өзгерістер бар. Соңғы жылдары мерекені жаңаша тойлау бастамалары көтерілуде. 2024 жылдан бастап әр он күнге арнайы атау беріп, мерекені 10 күн бойы тойлау жүйесі енгізілді. Мұның мақсаты – мерекенің мағынасын тереңдету, әр күнді мәнді етіп өткізу.
Бұл, бір жағынан, мерекенің жаңаша форматы халыққа Наурыздың философиясын тереңірек түсінуге мүмкіндік береді. Екінші жағынан, бұл өзгерістер қаншалықты халықтың көңілінен шығатыны уақыт өте келе анықталады.
-Амал мерекесі - Көрісу күнінің тарихына тоқталсаңыз... Бұл мереке Наурыздың бір бөлігі санала ма?
-Амал мерекесі немесе Көрісу күні – қазақ халқының көнеден келе жатқан дәстүрі. Ол 14 наурызда тойланады және, негізінен, Батыс Қазақстан өңірлерінде кең таралған. Бұл күні адамдар бір-бірімен көрісіп, қол алысып, төс қағыстырып амандасады.
Амал мерекесінің мәні – ұзақ қыстан аман-есен шыққанына қуану, бір-біріне амандық-саулық тілеп, реніштерді ұмытып, татуласу. Бұл күні жастар үлкендерге барып, батасын алады, жасы үлкендер жиналып, ақ дастарқан басында әңгіме-дүкен құрады.
Тарихи тұрғыдан қарасақ, Амал мерекесі Наурыздың бір бөлігі болған, бірақ бүгінде ол бөлек тойланып жүр. Кейбір зерттеушілер бұл дәстүр түркі халықтарының көне заманнан бері келе жатқан амандасу рәсімдерімен байланысты деп есептейді.
-Этнографтардың арасында «Наурызды дұрыс тойламай келе жатырмыз» деген пікір бар. Қалай тойлаған дұрыс? Неге мән беру керек? Белгілі бір жүйе керек пе?
-Наурызды тойлау дәстүрін жаңғырту және жүйелеу маңызды. Қазіргі тойлау форматы шоу-бағдарлама, концерттер мен жәрмеңкелер түрінде өтіп жатыр, бірақ мерекенің рухани, тәрбиелік мағынасы кейде екінші орынға ысырылып қалады.
Наурызды тойлағанда мына аспектілерге мән берген дұрыс:
1.Тарихи мағынасы – халыққа Наурыздың тек мерекелік күн емес, қазақтың ұлттық болмысымен тығыз байланысты екенін түсіндіру.
2.Дәстүрлерді жаңғырту – наурыз көже дайындау, көрісу, бата беру, алтыбақан құру сияқты дәстүрлерді жандандыру.
3.Отбасылық мереке ретінде қарастыру – Наурыз тек көшедегі мерекелік шара емес, әр үйде атап өтілуі тиіс.
4.Мерекенің әлеуметтік маңызын арттыру – мұқтаж жандарға көмек көрсету, қайырымдылық шараларын ұйымдастыру.
Дегенмен жүйелеу табиғи түрде халықтың қалауына сәйкес жүргізілуі қажет.
Мерекеге мемлекеттік деңгейде үлкен мән берілуі, демалыс күндерінің көбеюі; әр түрлі этноауылдар, жәрмеңкелер, ұлттық ойындар ұйымдастырылып, халыққа ұлттық мәдениетті тануға мүмкіндік берілуі; әр өңір өзінше ерекшеленіп, Наурызды өз стилінде атап өтіп жатыр.
Алайда кейбір мәселелер бар. Көптеген адамдар Наурызды жай демалыс күні ретінде қабылдайды, ал оның мазмұндық жағы екінші орынға ысырылуда. Сонымен қатар кейбір өңірлерде бұл мереке ресми шара деңгейінде ғана қалып қойып, халықтық сипаттан алыстап барады.
Наурыздың мәнін толыққанды ашып, оны тек сахналық қойылымдармен емес, халықтық дәстүрге негізделген форматта кеңінен тойлауды дамыту қажет.
- Сұхбатыңызға рақмет!