АЭС салу бойынша референдумға дайындық қалай?
Президент Қасым-Жомарт Тоқаев биылғы Жолдауында 6 қазанда атом электр стансасын салу бойынша жалпыхалықтық референдум өтетінін мәлімдеді. Қазір референдумға дайындық жұмыстары қызу жүргізілуде. Сайлау процесі жариялы әрі ашық өтуі тиіс. Біз Астана қаласы аймақтық сайлау комиссиясының төрағасы Бейсембай Жұмабековтен осы бағыттағы жұмыстар қалай атқарылып жатқанын білдік.
– БАҚ-та референдумды дайындау мен өткізу тәртібі, сондай-ақ олардың өкілінің сайлау учаскелерінде болу ережесі белгіленді. Референдумға қатысты қоғамдық пікірге сауалнама жүргізу енгізілді. Дауыс беруге арналған бюллетень сайлаушылардың санына тең болады. Тек 1 пайыздық резервпен қазақ және орыс тілінде дайындалады. Референдум комиссияларының азаматтардың құқығын қорғауға қатысты шешім мен әрекеттеріне (немесе әрекетсіздігіне) шағымдану тәртібі реттеледі. Референдум туралы Конституциялық заңға бұрын болмаған бұл өзгерістер биыл енгізілді. Олар сайлаушылар талап-тілегіне және халықаралық тәжірибеге негізделді. Бұл өзгерістер сайлау науқанын ашық әрі әділ өтуіне ықпал етеді, – дейді спикер.
Астана қаласында 489 сайлау учаскесі бар. Оның ішінде 1 қалалық аумақтық референдум комиссиясы мен 5 аудандық аумақтық комиссия, сонымен бірге елордада дауыс беруді тікелей ұйымдастыратын 464 учаскелік комиссия бар. Бұл учаскелердің 352-сі азаматтардың тұрақты тіркелген жерінде, 34-і уақытша тұру орталықтары болып саналады. Сонымен қатар, референдум бойынша дауыс беру өтетін 63 елді қамтитын Қазақстан Республикасының шетелдегі өкілдіктерінде 78 учаскелік комиссия жұмыс істейді.
Бүгінде сайлау комиссияларына 3 776 адам тартылды. Оның 42-сі аумақтық сайлау комиссияларының мүшелері болса, 3 734-і учаскелік референдум комиссияларында қызмет етеді. Бұл мамандар референдумды тікелей ұйымдастырып, өткізеді.
– Сайлау комиссиясының мүшелерін оқытудамыз. Комиссиялардың құрамы үнемі жаңартылып отырады. Біздің басты міндет – референдумның сапалы өтуін қамтамасыз ету. Ең алдымен, бұл ашық, әрі жариялы болуы маңызды. Заңға сәйкес, Астанада қоғамдық бірлестіктер аккредиттелген. 24 ұйым өтініш білдірсе, оның 18-і бүгінгі күнге дейін аккредитациядан өтті. Қалған өтініштер қаралуда, бірақ оларды беру мерзімі ертең аяқталады. Референдумда бақылаушы қызметін жеке азаматтар мен қоғамдық ұйымдар атқарады. Референдум туралы заң олардың құқықтары мен міндеттерін нақты анықтайды.
Бүгінде Орталық референдум комиссиясы қатысушылардың біліктігін арттыру үшін курстар мен тренингтер өткізуде. Онда қатысушылар Конституциялық сайлау туралы заңға енгізілген өзгерістермен танысты, – деді Бейсембай Жұмабеков.
«Astana akshamy» және «Вечерняя Астана» газетінде сайлау учаскесінің шекаралары мен референдумды ұйымдастыратын комиссиялардың құрамы туралы ақпарат жарияланды. Әрбір қала тұрғыны өз учаскесі туралы мәліметпен танысып, дауыс беруге нақты кім жауапты болатынын біле алады.
– 109 байланыс орталығы бар, онда азаматтар тіркелген жері және референдумға қатысты кез келген сұраққа жауап алады. Электронды үкімет арқылы дауыс беруі тіркелген учаскесін біле алады. Егер сайлаушы Астана қаласының тұрғыны болмаса, сырттай дауыс беру куәлігін алу үшін тіркелген жері бойынша сайлау комиссиясына хабарласуы керек. Бұл сертификат ең қолайлы сайлау учаскесінде дауыс беруді ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Сырттай куәлік алу үшін Астанада уақытша тіркеуге өтініш беріп, тұрғылықты жеріңіз бойынша тұрақты тіркеуден бас тартуыңыз қажет, – деді аумақтық сайлау комиссиясының басшысы.
Азаматтар SMS-хабарламаларды да ала бастайды. Хабарламалардың бірінші толқыны келесі аптада жіберіледі және ақпаратты қамтиды «Өзіңізді табыңыз: кез келген сайлаушы берілген сілтеме арқылы қай жерде дауыс беретінін біле алады. Содан кейін олар «Pridi» деп аталатын хабарламалардың екінші толқынын алады. Онда азаматтар өздерінің сайлау учаскесінің мекенжайын тағы бір рет нақтылай алады.
– Біз екінші деңгейлі банктердің қызметтерін қосамыз. Биыл Орталық сайлау комиссиясы шақыруды жекелендіру туралы шешім қабылдады. Референдумға 10 күн қалғанда учаскелік сайлау комиссияларының өкілдері азаматтарды референдумға қатысуға шақырады. Біз барлық үйлер мен пәтерлерді аралап, толық ақпарат беріп, сайлаушыларды шақырамыз. Бұл халықты ақпараттандыру жұмысының бір бағыты болмақ. Сайлаушылардың тізімдеріне келетін болсақ, күнтізбелік жоспарға сәйкес 16 қыркүйекте әкімдіктер референдумға қатысушылардың тізімін учаскелік комиссияларға ресми түрде тапсырады. Осыдан кейін Астана қаласының кез келген азаматы тізімнен өзін табу, аты-жөні мен жеке куәлігінің нөмірі сияқты деректерінің дұрыстығын тексеру үшін учаскелік комиссияларға хабарласа алады, – деді ол.
Заңға сәйкес, бюллетеньдер сайлау комиссияларына үш күн ішінде, бірақ референдумға бір күннен кешіктірмей жеткізіледі.
– Астанада сайлау комиссияларын бюллетеньдермен толық қамтамасыз етіп, азаматтардың дауыс беруі үшін барлық жағдайды жасайтынымызға сенімдіміз. Мүмкіндігі шектеулі сайлаушыларға ерекше көңіл бөлінеді: олардың дауыс беруге ыңғайлы қатысуын қамтамасыз ету үшін ыңғайлылық қалыптастырамыз. Келесі аптада учаскелік сайлау комиссиялары ашылып, сайлау науқаны аяқталғанша жұмыс істейміз. Барлық комиссия қажетті материалдық ресурстармен қамтамасыз етілген, - деп түсіндірді спикер.
Әрбір азаматтың сайлауға қатысуы маңызды. Ал дауыс беруге алғаш қатысқан сайлаушылар үшін қызықты оқиға болып саналады. Сондықтан ондай азаматтарға арнайы сыйлық қарастырылып отыр.
– Бірінші рет дауыс беретіндерге ерекше назар аударуы керек. Мұндай сайлаушылар өздерінің конституциялық міндеттерін орындауға келгендіктен, сайлау учаскесінде қарсы алып, құттықтап, ілтипат білдірген дұрыс.
Референдумға қатысатын азаматтардың нақты саны тізімдерді алғаннан кейін белгілі болады. Осы деректер негізінде бюллетеньдер дайындалады. Алайда 1 шілдедегі жағдай бойынша Астана қаласында референдумға қатысуға құқығы бар 864 мыңнан астам адам тізілімге енгізілді. Қала белсенді дамып келе жатқандықтан, бұл сан деректерді түпкілікті тексеруден кейін өзгеруі мүмкін, – деп түйіндеді спикер Бейсембай Жұмабеков.
Шынар ХАМИТОВА