Трамп пен Си Цзиньпиннің сауда соғысы: шетелдік БАҚ-қа шолу
Президент Дональд Трамп Қытай тауарларының импортына 100%-дан астам тариф енгізгеннен кейін Қытай мен АҚШ арасында кең ауқымды сауда соғысы болуы мүмкін деген болжам жиі айтылып жүр. Ал Қытай «соңына дейін күресетінін» айтты. Өз кезегінде бұл ел АҚШ-тың барлық тауарларына баж салығын 84%-ға дейін көтергені белгілі болды, деп хабарлады Elordainfo.kz BBC Verify-ге сілтеме жасап.
АҚШ пен Қытай саудасы қаншалықты үлкен?
Былтыр екі экономикалық держава арасындағы тауар саудасы шамамен 585 миллиард долларды құрады. Дегенмен АҚШ Қытайға қарағанда (1 145 млрд) әлдеқайда көп (4 440 млрд) импорттаған.
Нәтижесінде 2024 жылы АҚШ-тың Қытаймен сауда балансының тапшылығы бойынша импорт пен экспорт арасындағы айырмашылық 295 миллиард долларды құрады. Бұл АҚШ экономикасының шамамен 1%-на тең сауда тапшылығы.
Бірақ бұл Трамп осы аптада бірнеше рет атаған бір триллион долларлық көрсеткіштен аз. Трамп АҚШ Президенті болған бірінші мерзімде Қытай үшін айтарлықтай баж салығын енгізді. Одан кейін Джо Байден де баж көлемін көбейтті. Бұл сауда кедергілері АҚШ-тың Қытайдан импорттайтын тауарларының үлесін төмендетуге әсер етті. Соңғы онжылдықта АҚШ-тың Қытайға саудаға тәуелділігі төмендеді. Дегенмен сарапшылар АҚШ-қа экспортталатын кейбір қытай тауарлары Оңтүстік-Шығыс Азия елдері арқылы қайта бағытталғанын атап өтті.
Мысалы, 2018 жылы Трамп әкімшілігі Қытайдан әкелінетін күн панельдеріне 30% тариф енгізді. Алайда 2023 жылы АҚШ сауда министрлігі қытайлық күн панельдерін өндірушілер өздерінің құрастыру жұмыстарын Малайзия, Таиланд, Камбоджа және Вьетнам сияқты елдерге ауыстырып, содан кейін дайын өнімді АҚШ-қа осы елдерден жеткізіп, тарифтерді тиімді айналып өткенін дәлелдеді. Трамптың жаңа «жауабы» АҚШ-та қытайлық тамыры бар тауарлардың кең ауқымына бағаның өсіру болып отыр.
АҚШ пен Қытай бір-бірінен нені импорттайды?
2024 жылы АҚШ-тан Қытайға экспортталатын тауарлардың ең үлкен санаты соя болды. Ол, негізінен, Қытайдағы 440 миллион шошқаны тамақтандыруға арналған. Сонымен қатар АҚШ Қытайға фармацевтика мен мұнай өнімдерін жіберді. Керісінше, Қытайдан АҚШ-қа электроника, компьютерлер мен ойыншықтардың үлкен көлемі келеді. Сондай-ақ электромобильдерге қажет көптеген аккумуляторлар экспортталды. АҚШ-қа Қытайдан импортталатын тауардың ең үлкен санаты — смартфондар, олар жалпы көлемнің 9%-н құрайды. Бұл смартфондардың көпшілігі АҚШ-тың Apple трансұлттық компаниясы үшін жасалған. АҚШ-тың Қытайға қатысты тарифтері соңғы апталарда Apple-дің нарықтық құнының төмендеуінің негізгі факторларының бірі болды, оның акцияларының бағасы соңғы айда 20%-ға төмендеді.
АҚШ-қа Қытайдан әкелінген бұл тауарлардың барлығы Трамп әкімшілігі Бейжіңге қарсы енгізген баждардың салдарынан бес есе қымбаттауы мүмкін. Сонымен қатар Қытайға жіберілетін американдық импорт Қытайдың жауап тарифтеріне байланысты қымбаттайды, бұл қытайлық тұтынушыларға да осындай зиян келтіреді.
Алайда тарифтерден басқа бұл екі елде сауда арқылы бір-біріне зиян келтірудің басқа да жолдары бар.
Қытай өнеркәсіп үшін маңызды көптеген металдарды — мыс пен литийден сирек кездесетін металдарға дейін өңдеуде орталық рөл атқарады. Бейжің бұл металдарды АҚШ-қа жеткізуге кедергі келтіруі мүмкін.
АҚШ-қа келетін болсақ, олар қытайдың технологиялық блокадасын күшейтуге тырысуы мүмкін, сондай-ақ Қытай өз бетінше өндіре алмайтын жасанды интеллект сияқты технологияларға қажетті озық микрочиптерді импорттауды қиындатады.
Осы аптада Дональд Трамптың сауда жөніндегі кеңесшісі Питер Наварро АҚШ-тың басқа елдерге, соның ішінде Камбоджаға, Мексикаға және Вьетнамға АҚШ-қа экспортты жалғастырғысы келсе, Қытаймен сауда жасамауы үшін қысым көрсетуі мүмкін деп болжады.
Бұл басқа елдерге қалай әсер етуі мүмкін?
Халықаралық валюта қорының мәліметі бойынша, АҚШ пен Қытай экономикасы әлемдік экономиканың едәуір бөлігін, шамамен 43%-ын құрап отыр. Олар өздерінің рецессияға әкелетін кең ауқымды сауда соғысын бастаса, бұл жаһандық өсудің баяулауы түрінде басқа елдердің экономикасына зиян тигізуі мүмкін. Әлемдік инвестициялар да зардап шегуі мүмкін. Басқа ықтимал салдары бар. Қытай — әлемдегі ең ірі өндіруші, ол ішкі тұтынудан едәуір көп өнім шығарады. Оның қазірдің өзінде триллионға жуық тауарлық профициті бар, яғни ол импорттағаннан гөрі әлемнің қалған бөлігіне көбірек тауар экспорттайды.
Жалпы, Қытай мен АҚШ арасындағы жалпы сауда соғысының жанама әсері бүкіл әлемде сезіледі және экономистердің көпшілігі оларды өте жағымсыз деп санайды.